-
1 изү
I перех.1) мять, измя́ть; размина́ть/размя́тьбәрәңге изү — размя́ть (варёный) карто́фель
2) меси́ть, заме́шивать/замеси́ть, разме́шивать/размеси́ть (глину, известь, раствор)камыр изү — замеси́ть те́сто
камыр изә торган машина — тестомеси́лка
3) дави́ть, разда́вливать/раздави́ть (лимон, апельсин, виноград)4) смина́ть, придави́ть, подмя́ть под себя́, искале́чить, изуве́чить, си́льно помя́тьаю аучыны шактый нык изгән — медве́дь си́льно помя́л охо́тника
5) тере́ть, растере́ть (краску, желтки)буяуларны йомырка сарысы белән изү — растере́ть кра́ски на яи́чном желтке́
буяу изүче — расти́рщик кра́сок
изеп ясалган буяу — тёртая кра́ска || растира́ние
6) разводи́ть/развести́ (на чём-л.) (краску в олифе, порошок в воде)акбурны җилемдә изү — развести́ мел на кле́е || разведе́ние
7) топта́ть, истопта́ть, выта́птыватьмал-туар чәчүлекне изеп бетергән — скоти́на истопта́ла посе́вы
8) перен. дави́ть, угнета́ть, му́чить, тяготе́ть (одиночество, горе, несчастье, мысль о разлуке)йөрәкне кайгы изә — тоска́ да́вит се́рдце
9) угнета́ть, эксплуати́ровать || гнёт, угнете́ние, ярмо́, и́го; эксплуата́циямилли изү — национа́льный гнёт
капитал изүе астында яшәү — жить под гнётом капита́ла
•- изеп куюII сущ.1) во́рот, вы́резкүлмәк изүе — во́рот руба́хи, пла́тья
изү уемы — вы́рез во́рота, вы́емка
изү ую (алу) — вы́кроить (сде́лать) вы́рез на груди́
2) грудь, пе́ред испо́дней оде́ждыизүе ачык — грудь нараспа́шку, с распа́хнутым во́ротом
изүенә брошка кадаган — на грудь прико́лота бро́шка
изүе тулы тәңкә — вся грудь в зо́лоте ( в монетах)
чигүләп эшләнгән изү — вы́шитая грудь оде́жды
4) диал. за́гнутый край тка́ни -
2 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
3 оста
1. сущ.1) мастер, специали́ст, квалифици́рованный рабо́чийюл остасы — ма́стер доро́жных дел
агач остасы — ма́стер деревообрабо́тки
югары уңыш осталары — мастера́ высо́ких урожа́ев
һәр эшнең үз остасы бар — (погов.) в любо́м де́ле есть свой ма́стер
2) ма́стер, уме́лец, иску́сник, знато́кнәфис сүз остасы — ма́стер худо́жественного сло́ва
каләм осталары — мастера́ пера́
чигү осталары — уме́льцы по вышива́нию
үз эшенең остасы — знато́к своего́ де́ла
эш остасыннан курка — (погов.) де́ло ма́стера бои́тся
останы "оста" диләр, эшен күргәч — (погов.) уме́льца называ́ют ма́стером по его́ рабо́те
3) в сочет. с некоторыми сущ. образует названия профессиибалта остасы — пло́тник
сәгать остасы — часовщи́к; часово́й ма́стер
2. прил.ефәк осталары — шелково́ды
1) уме́лый, иску́сный, о́пытныйоста эш — иску́сная рабо́та
оста төзүчеләр — о́пытные строи́тели
оста уенчы — о́пытный игро́к
оста кулда һөнәр бар — (погов.) в уме́лых рука́х ремесло́ во́дится
2) ло́вкий, сноро́вистый, запра́вскийоста аучы — запра́вский охо́тник
оста алдакчы — ло́вкий плут
3) в знач. сказ. ло́вок; гора́зд, маста́к (прост.)3. нареч.хәйләләргә оста — гора́зд хитри́ть
1) уме́ло, иску́сно, ма́стерски; краси́воскрипкада оста уйный — ма́стерски (виртуо́зно) игра́ет на скри́пке
оста сөйли — говори́т иску́сно
2) ло́вко, сноро́висто3) перен. хи́тро, ло́вкооста алдалау — ло́вко обману́ть (одура́чить)
•- оста эшләнгән башкарылган
- оста эшләнгән••оста кул — уме́лец
оста куллы — уме́лый
оста телле — красноречи́вый
оста теллелек — красноре́чие
См. также в других словарях:
кул — I. 1. Кеше гәүдәсенең ике яныннан чыгып торган пар әгъза. Шул әгъзаның беләзектән түбәнге өлеше, чугы 2. күч. Берәр эшне, шөгыльне башкарган көч, корал, чара, бер эштә, шөгыльдә катнашлык дошман кулы сизелә. Берәр эшнең уйланылган, гөман ителгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
энә — 1. Бер башы очлы, икенче башында җеп кертү өчен тишеге булган кыска, шома нечкә корыч чыбык (тегү, чигү эшендә кулл.). Очлы башында җеп үткәрү өчен тишеге, кинәт калынаеп киткән икенче яртысында махсус киртләче булган кыска корыч чыбык (тегү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җөйле — с. 1. Тегелгән, җөе булган 2. Яра эзе булган. ҖӨЙЛЕ ЧИГҮ – Тукыманың җепләрен суырып, шул җирлектә тишекләп эшләнгән чигү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бөкрәю — 1. Бөкре форма алу, кәкрәю 2. Бөкрегә (2) әйләнү 3. күч. Үтә авыр эшләр башкарып яки артык күп эшләп газап чигү 4. Иелү, бөгелү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дебет — I. 1. Хайван яки кош корт мамыгы 2. Йоннан яки мамыктан катып эшләнгән чигү җебе. II. Д ЕБЕТ – Бухгалтер кенәгәсендә: счетның барлык керемнәре, бирәчәкләрне һәм тотылачак чыгымнарны терки торган ягы; киресе: кредит … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җилкә — 1. Муен төбенең арткы өлеше. Муен белән кулбаш арасы, иңбаш җилкәсендәге погоннары... 2. Гәүдәдә арканың иң югарыгы өлеше, ике кулбаш арасы киң җилкәле 3. Арка, сырт (хайваннарда) кошлар симез кортларны җилкәләреннән тешләп... 4. күч. Авырлык… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
канва — 1. Тапкырлап чигү өчен кулл. тор. крахмаллап эшләнгән челтәр сыман сирәк тукыма. 2. күч. Нәр. б. нигезе. Әсәрнең төп сюжет линиясе … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
